Δεν το σκεφτόμαστε και πολλοί επιστήμονες το αρνούνταν για χρόνια, αλλά σύμφωνα με όλο και μεγαλύτερο όγκο ερευνών, τα φυτά νιώθουν, επουλώνουν τις πληγές τους και επικοινωνούν μεταξύ τους. Και όπως φαίνεται, διεξάγουν έναν μίνι χημικό πόλεμο.
Μια απαραίτητη για τη σωματική και ψυχική υγεία μας βόλτα στο δάσος μπορεί να φαίνεται δια γυμνού οφθαλμού γαλήνια, αλλά στην πραγματικότητα, όσο εμείς περπατάμε αμέριμνοι στη φύση, γύρω μας ίσως μαίνεται ένας "πόλεμος" μεταξύ μικρών ζώων και φυτών.
Νέα έρευνα από μεγάλη επιστημονική ομάδα αποτελούμενη από βιολόγους του Πανεπιστημίου της Λειψίας και το Ινστιτούτο Χημικής Οικολογίας Max Planck στη Γερμανία, αποκαλύπτει ότι τα φυτά όχι μόνο μπορούν να διακρίνουν αν τραυματίζονται τυχαία ή από ένα φυτοφάγο ζώο, αλλά και να ενεργοποιήσουν, στη δεύτερη περίπτωση, σχετικούς αμυντικούς μηχανισμούς.
Τα μπουμπούκια και οι βλαστοί είναι για τα δέντρα ό,τι είναι για εμάς τα παιδιά. Χωρίς αυτά, δεν υπάρχει μέλλον για τη γενιά τους. Αλλά μπορεί ένα δέντρο να τα προστατέψει, καθώς βρίσκεται ριζωμένο και ακίνητο σε ένα ξέφωτο; Σύμφωνα με τη νέα έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Functional Ecology, η απάντηση είναι καταφατική.
Η μάχη φυτών και ζώων
Μελετώντας νεαρά δενδρύλλια δασικής οξιάς και ψευδοπλάτανου, οι βιολόγοι ανακάλυψαν ότι τα δέντρα δεν πέφτουν χωρίς μάχη, αλλά αντί αυτού, εξαπολύουν μια χημική επίθεση ενάντια στην επιδρομή των φυτοφάγων. Για να τα καταφέρουν, βασίζονται στον ίδιο τον εχθρό τους και ειδικά, στο σάλιο του.
Δύο εκ των συγγραφέων της μελέτης, συλλέγουν δείγματα βλαστών για ανάλυση των επιπέδων ορμονών. Credit: Bettina Ohse/UL/iDiv
Δύο εκ των συγγραφέων της μελέτης, συλλέγουν δείγματα βλαστών για ανάλυση των επιπέδων ορμονών. Credit: Bettina Ohse/UL/iDiv
Όπως περιγράφεται στη σχετική έρευνα, διαπιστώθηκε στα σχετικά πειράματα ότι ένα δέντρο μπορεί να αναγνωρίσει αν ένα κλαδί ή ένα μπουμπούκι του έχει κοπεί από το στόμα ενός ζαρκαδιού ή αν έχει πέσει εξαιτίας του ανέμου ή άλλης τυχαίας αιτίας, λαμβάνοντας σήμα από το σάλιο που αφήνει πίσω του το ζώο.
Όταν εντοπιστεί σάλιο, ξεκινά ο "πόλεμος". Το δέντρο αυξάνει την παραγωγή σαλικυλικού οξέος, μίας ορμόνης η οποία οδηγεί με τη σειρά της στην αύξηση της παραγωγής συγκεκριμένων χημικών ουσιών (τανινών) και αυξητικών φυτικών ορμονών.
Οι τανίνες λειτουργούν αμυντικά απέναντι σε τυχόν νέες επιθέσεις. Έχει αποδειχθεί ότι όταν τις καταναλώσει ένα ζαρκάδι, επηρεάζεται η διατροφική του συμπεριφορά και ως αποτέλεσμα, χάνει την όρεξή του για βλαστούς και μπουμπούκια. Παράλληλα, οι αυξητικές ορμόνες ενισχύουν την ανάπτυξη μπουμπουκιών, για να αναπληρωθούν όσα χάθηκαν.
Μάλιστα, τα φυτά δεν μένουν άπραγα ούτε όταν δεν αναγνωρίσουν κάποιο επιτιθέμενο ζώο, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές. "Αν ένα φύλλο ή μπουμπούκι σπάσει χωρίς την εμπλοκή ζαρκαδιού", εξηγεί η επικεφαλής συγγραφέας της σχετικής μελέτης, Bettina Ohse, σε δελτίο τύπου, "το δέντρο παράγει κυρίως ορμόνες επούλωσης πληγών".
Την επομένη φορά, λοιπόν, πριν κόψετε αμήχανα ένα φύλλο από ένα δέντρο, αξίζει να το ξανασκεφτείτε. Τα φυτά νιώθουν και παίρνουν μέτρα για να επουλώσουν τις πληγές τους.
Οι ερευνητές καταλήγουν, συμπερασματικά, στη μελέτη τους ότι παρόμοιους μηχανισμούς άμυνας δεν έχουν μόνο η οξιά και ο ψευδοπλάτανος απέναντι στο ζαρκάδι, αλλά και άλλα είδη φυτών απέναντι σε άλλα είδη φυτοφάγων θηλαστικών. Απλά, "τα μορφολογικά και χημικά χαρακτηριστικά κάθε φυτού, θα έχουν αποτέλεσμα εξειδικευμένες αντιδράσεις απέναντι στους δικούς τους εχθρούς".
Ο κόσμος των φυτικών ικανοτήτων στο φως
Η περιπλοκότητα του τρόπου με τον οποίο τα φυτά αντιμετωπίζουν τους θηρευτές, μπορεί να εκπλήσσει μερικούς. Ωστόσο, αν και οι επιστήμονες βασιζόμενοι στην παρατήρηση ότι τα φυτά δεν έχουν νευρικό σύστημα, ήταν για πολλά χρόνια δύσπιστοι απέναντι στην ιδέα, μαθαίνουν πλέον ότι τα δέντρα "αισθάνονται", με πολλές μελέτες να προσθέτουν στη δεξαμενή γνώσης.
Μία έρευνα, για παράδειγμα, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Oecologia το 2014, ανακάλυψε ότι τα φυτά "ακούνε" τις δονήσεις που προκαλούνται από την κίνηση θηρευτών και ενεργοποιούν, αναλόγως, τη χημική τους άμυνα:
Μία μεγάλη ανασκόπηση 50 ερευνών το 2013, ανέδειξε σοβαρά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι κάθε φυτό μπορεί να προειδοποιεί τα άλλα φυτά γύρω του για τη ζημιά που υφίσταται από θηρευτές, μέσω μίας "μυστικής γλώσσας", εκπέμποντας πτητικές ουσίες, καθώς καταστρέφονται.
Και πιο πρόσφατα, ερευνητές υπενθύμισαν ότι συγκεκριμένα είδη φυτών και ειδικά το γρασίδι, μπορούν να επικοινωνήσουν όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και με άλλα είδη, τα οποία καλούν σε βοήθεια απέναντι στους θηρευτές, δίνοντας άλλο νόημα στην απάντηση στο ερώτημα "γιατί μυρίζει το γρασίδι όταν το κουρεύουμε;".