Ο αρχαίος κόσμος θεσμοποίησε κατά καιρούς διάφορους τρόπους εκτέλεσης των εγκληματιών: οι Βαβυλώνιοι την πυρά, τον πνιγμό και τον ανασκολοπισμό, οι Πέρσες τη σταύρωση , οι Εβραίοι το λιθοβολισμό και τη σταύρωση, οι Αιγύπτιοι τον ανασκολοπισμό, την πυρά, τον πνιγμό, τον απαγχονισμό, τον αποκεφαλισμό και ίσος τη σταύρωση, οι Έλληνες, κυρίως, το λιθοβολισμό, τον κατακρήμνισμα, το δηλητήριο και τον «αποτυμπιανισμό».
Ήδη από τους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους, σε πoλλές ελληνιστικές πόλεις, ο λιθοβολισμός έπαψε να αποτελεί νόμιμο τρόπο εκτέλεσης κακοποιών που η ίδια η πολιτεία καταδίκαζε σε θάνατο. Όπου εξακολούθησε να εφαρμόζεται αποτελούσε μάλλον ποινή υπαγορευμένη και εκτελούμενη από μία κοινωνική ομάδα, παρά κύρωση θεσμοθετημένη και εφαρμοζόμενη από το κράτος.
Στην Αθήνα των κλασικών χρόνων, όσοι καταδικάζονταν από τα δικαστήρια σε θάνατο, εκτελούνταν είτε με κώνειο, είτε με κατακρημνισμό, είτε τέλος με «αποτυμπανισμό». Η δηλητηρίαση των καταδίκων με κώνειο άρχισε να εφαρμόζεται προς το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ., στους κατάδικους που έμελλε να πιουν το κώνειο έλυναν τα δεσμά τη μέρα της θανάτωσης, έτσι ώστε ο μελλοθάνατος να μπορεί αν θέλει να λουστεί και να αποχαιρετήσει τους δικούς του.
Περισσότερο παρά τρόπος εκτέλεσης, η δηλητηρίαση συνιστά παρότρυνση σε αυτοκτονία, για λόγους επιείκειας, και ο νεκρός παραδίνεται στους συγγενείς του για ταφή. Στην εκτέλεση με κατακρημνισμό, που εκτός από την Αθήνα εφαρμοζόταν στη Σπάρτη, στους Δελφούς, στην Κόρινθο, ίσως στην Ίλιδα και τη Θεσσαλία, ο καταδικασμένος σπρωχνόταν από το ύψος ενός ψηλού βράχου στον γκρεμό, στο βάραθρο ή όρυγμα στην Αθήνα, στον Καιάδα στη Σπάρτη, στους Κόρακες στη Θεσσαλία.
Ο τρόπος αυτός εκτέλεσης εφαρμοζόταν μάλλον στα πολιτικά και θρησκευτικά εγκλήματα, όπως εξάλλου και το κώνειο, και συνεπαγόταν απαγόρευση ταφής του καταδίκου. Ο κατακρημνισμός δεν αναφέρεται μετά το 406 π.Χ. και το καινούργιο όρυγμα που άνοιξαν οι Αθηναίοι τον 4ο αιώνα π.Χ. χρησίμευε μάλλον για να ρίχνουν τα πτώματα των καταδίκων. Ο τρίτος τρόπος εκτέλεσης των καταδίκων, ο «αποτυμπανισμός», αναφέρεται από τους κλασικούς συγγραφείς με τρόπο λακωνικό.
Πουθενά δε διασώθηκε περιγραφή για τον τρόπο με τον οποίο γινόταν. Σύμφωνα με τους μεταγενέστερους λεξικογράφους, η εκτέλεση γινόταν με το τύμπανων ή τύμπανον, ξύλινο θανατικό εργαλείο του δημίου. Οι παλιοί γραμματικοί και σχολιαστές, αναγνωρίζοντας ενεργητική σημασία στη λέξη τύμπανων, δέχονται ότι ο αποτυμπανισμός είναι η θανάτωση διά τυμπάνου, ερμηνεία που δεν αμφισβητήθηκε από τους ιστορικούς και τους αρχαιολόγους μέχρι το 1923.
Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα μας, οι αρχαιολόγοι Κουρουνιώτης και Πελεκίδης αποκάλυψαν στην περιοχή του Φαληρικού Δέλτα αρχαίο νεκροταφείο που εντυπωσίασε τους ερευνητές της εποχής για την πυκνότητά του. Ανάμεσα στους 86 τάφους που ανασκάφηκαν, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα πολυανδρία των πρώιμων αρχαϊκών χρόνων, όπου τάφηκαν 17 άνδρες χωρίς κανένα κτέρισμα. Κάθε σκελετός είχε γύρω από το λαιμό, τα χέρια και τα σφύρα των ποδιών ένα σιδερένιο κλοιό με αιχμηρές απολήξεις. Στις απολήξεις των κλοιών βρέθηκαν υπολείμματα ξύλου.
Από το γεγονός αυτό συμπεραίνει κανείς ότι κάθε νεκρός ήταν ξαπλωμένος πάνω σε μία σανίδα, πλάτους 0,50-0,55 εκ., πάνω στην οποία είχε ακινητοποιηθεί με τους κλοιούς που περιέβαλαν τα άκρο και το λαιμό και οι οποίοι ήταν καρφωμένοι πάνω στη σανίδα. για ποίο όμως λόγο έγινε αυτή η κλοιοδεσία των 17 ανδρών: Όπως εναι τελείως απίθανο να έγινε μετά θάνατο, θα πρέπει να δεχτούμε ότι η δέσμευση έχει σχέση με τον τρόπο θανάτωσης των ανδρών αυτών, ο ένας μάλιστα από τους οποίους είχε στο στήθος του μία χάλκινη αιχμή βέλους ενώ οι περισσότεροι είχαν σπασμένα τα οστά του προσώπου ή του κρανίου. Είναι φανερό ότι δε θανατώθηκαν ούτε με κώνειο ούτε με κατακρημνισμό.
Στα 1923, ο τότε έφορος αρχαιοτήτων Αττικής Α. Κεραμόπουλλος απέδειξε με μία διεθνώς αναγνωρισμένη μελέτη του - ότι το πολυανδρία του Φαλήρου μάς αποκαλύπτει τον πιο διαδεδομένο νόμιμο τρόπο εκτέλεσης εγκληματιών από τους προσολώνειους χρόνους μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. με τη μαρτυρία των αρχαίων κειμένων, κυρίως ενός αποσπάσματος από τις "Θεσμοφοριόζουσες" τού Αριστοφάνη (στ. 930 έπ.), ο Α. Κεραμόπουλλος απέδειξε ότι ο αποτυμπανισμός ισοδυναμεί με το θάνατο επί της σανίδος (Θεσμ. στ. 938, 942, 1028: προς θάνατον δείται επί της σανίδος. Ήρόδοτος 5, 72: την επί θανάτω κατάδεσιν).
Επομένως το τύμπανων απ' όπου προέρχεται ο αποτυμπονισμός, το ξύλινο θανατικό εργαλείο του δημίου, σύμφωνα με τον ορισμό των σχολιαστών και των λεξικογράφων, δεν είναι παρά μία σανίδα ή σε παλιότερες εποχές ένας κορμός δέντρου. Ονομάστηκε και ξύλον επειδή ήταν ξύλινη ή ακόμα πεντεσύριγγον ξύλον από τους πέντε κλοιούς πού στήριζαν το σώμα τού καταδίκου στη σανίδα. Η διαδικασία θανάτωσης ήταν η έξης: Πάνω σε μία πλατιά και γερή σανίδα, όπως πρέπει να ήταν αυτές του Φαλήρου, ξάπλωναν τον κατάδικο, γυμνό, όπως ακριβώς σταυρώνονταν από τους Ρωμαίους οι καταδικασμένοι σε θάνατο.
Στη συνέχεια, καθήλωναν τον κατάδικο με πέντε ήλους, δηλ. κλοιούς που περιέβαλαν τα άκρα και το λαιμό και καρφώνονταν γερά στη σανίδα. Μετά την ακινητοποίηση του σώματος, η σανίδα στηνόταν όρθια και στερεωνόταν στο έδαφος έτσι ώστε ο κατάδικος εκρέματο (Ησύχιος και Φώτιος τουμπανίζεται - ξύλω πλήσσεται, εκδέρεται και κρέμαται). Είναι πιθανό λοιπόν, προτού ανορθωθεί η σανίδα, ο κατάδικος να μαστιγωνόταν ή να ραβδιζόταν, όπως γινόταν η φραγγέλωση στη ρωμαϊκή σταύρωση.
Για το λόγο αυτό έπρεπε ο κατάδικος να είναι γυμνός. Αφού η σανίδα στηνόταν όρθια, φύλακες φρουρούσαν μη και κανείς αποπειραθεί να απελευθερώσει τον αποτυμπανιζόμενο ή μη θελήσει να συντομεύσει το μαρτύριό του επισπεύδοντας το θάνατό του. Φαίνεται όμως ότι το μαρτύριο τού καταδίκου δε σταματούσε εδώ. Τα κακοποιημένα οστά των νεκρών του Φαλήρου δείχνουν ότι αφού καθηλώνονταν στη σανίδα, οι κακούργοι λιθοβολούνταν, έτσι ώστε διαμελισμένοι και κακοποιημένοι να μη μπορούν να πάρουν εκδίκηση μετά θάνατο.
Η συνήθεια αυτή αποτελεί ίσως συμβολικό κατάλοιπο άλλων εποχών, όταν η εκτέλεση των καταδίκων γινόταν με λιθοβολισμό. Ταυτόχρονα όμως οι πέτρες που ρίχνονταν στους αποτυμπανιζομένους θυμίζουν το σημερινό ανάθεμα, χάρη σ' αυτές οι κακούργοι αντετίθεντο και ως εκ τούτου κατέχονταν από τους χθόνιους θεούς χωρίς κίνδυνο να ξαναγυρίσουν στη γη. Δεν υπήρχε έτσι φόβος να ξαναεμφανιστούν στη ζωή, σαν τούς καταχανάδες της σημερινής Κρήτης, δηλαδή τους κακοβαφτισμένους, τους κακοβαμμένους ή τους ανθρώπους που διαπράξανε όσο ζούσαν πολλά ανομήματα, οι οποίοι σηκώνονται νύχτα από τον τάφο τους και εμφανίζονται μαζί με τους δαίμονες.
Δεν αποκλείεται αντί να καρφωθεί με τούς κλοιούς στη σανίδα, να ήταν δυνατό να δεθεί ο κατάδικος πάνω στο τύμπανο ή στο σταυρό. Όμως, η συμβολική δύναμη τού μετάλλου, σιδήρου ή χαλκού, είτε είναι κλοιός είτε καρφί, όχι μόνο είναι ισχυρότερη και διαρκέστερη από τού σχοινιού αλλά και έχει μεγάλη αποτροπιαστική δύναμη (Σχολ. Όδυσ. Λ. 48 κοινή τις παρά άνθρωπος εστίν ύπόληψις, ότι νεκροί και δαίμονες σίδηρον φοβούνται). Ή αγχόνη, η καρατόμηση, ο κατακρημνισμός, η πυρά ή ο πνιγμός είναι φιλάνθρωποι θάνατοι σε σύγκριση με τον αποτυμπανισμό.
Ακόμα και η ρωμαϊκή σταύρωση, οδυνηρότερη εξαιτίας τού καρφώματος των ακρών, συνεπάγεται γρηγορότερο θάνατο λόγω της απώλειας αίματος. το μαρτύριο τού αποτυμπανιζόμενου ξεπερνά κάθε περιγραφή. Γυμνός καθηλωμένος με τούς κλοιούς πάνω στην όρθια σανίδα, όλο το βάρος τού σώματός του έπεφτε προς τα κάτω, με συνέπεια οι κλοιοί να πιέζουν τις κνήμες, τις ωλένες και το κάτω σαγόνι.
Αν οι κλοιοί των άκρων είναι χαλαροί, όλο το βάρος πέφτει στο λαιμό και συνθλίβεται το κάτω σαγόνι. Στις οδύνες αυτές πρέπει να προστεθούν η πείνα, η δίψα, το κρύο, η ζέστη, τα έντομα και τα όρνεα, οι μολύνσεις, η γάγγραινα, μαρτύρια που μπορούσαν να διαρκέσουν πολλές μέρες. Ποία όμως ήταν τα εγκλήματα πού επέσυραν για το δράστη την ποινή τού αποτυμπανισμού: Σύμφωνα με την επικρατέστερη γνώμη, δεν ήταν ούτε τα πολιτικά ούτε τα θρησκευτικά εγκλήματα , στις περιπτώσεις αυτές η εκτέλεση γινόταν είτε με κώνειο είτε με κατακρημνισμό.
Με αποτυμπανισμό εκτελούνταν οι κακούργοι, κατηγορία στην οποία περιλαμβάνονταν, κατά τον Αριστοτέλη (Αθηναίων πολιτεία 52 1): κλέπται, ανδραποδισταί, λωποδύται, τοιχωρύχοι και βαλαντιoτόμοι (τσαντάκηδες) και ενδεχομένως οι φονιάδες. Αν συλληφθούν επ' αυτοφώρω, όλοι αυτοί οι εγκληματίες οδηγούνται χωρίς ανάκριση κατ' ευθείαν στο δικαστήριο των Ένδεκα. Εφόσον ομολογούν την πράξη τους ακολουθεί συνοπτική διαδικασία και εκτελούνται αμέσως.
Η συνοπτική αυτή διαδικασία, η απαγωγή, αποτελεί κατάλοιπο της πανάρχαιας ιδιωτικής απονομής της δικαιοσύνης και εκδίκησης, όταν το ίδιο το θύμα ή οι συγγενείς του συνελάμβαναν το δράστη και τον εκτελούσαν αμέσως, χωρίς την επέμβαση των κρατικών οργάνων. Οι νεκροί του Φαλήρου ανήκαν επομένως στην κατηγορία των κακούργων. Όμως το γεγονός ότι τάφηκαν συγχρόνως 17 εγκληματίες καθιστό απίθανο να πρόκειται για κλέφτες. για τον Α. Κεραμόπουλο πρόκειται για πειρατές που επέδραμαν στις αττικές ακτές -παρόμοιες επιδρομές ήταν συνηθισμένες πριν από τούς χρόνους του Σόλωνα.
Αποκρούοντας την επιδρομή, οι Αθηναίοι τούς συνέλαβαν και τούς εκτελέσανε με τον απάνθρωπο αυτό τρόπο. ο λιθοβολισμός και ο κατακρημνισμός των καταδίκων είναι ένας τρόπος εξάλειψης του μιάσματος πού γεννά ένα έγκλημα θρησκευτικού κυρίως χαρακτήρα, ένα άγος. Η θανατική εκτέλεση στις περιπτώσεις αυτές δεν αποσκοπεί στο φυσικό αφανισμό του ενόχου, αλλά έχει θρησκευτική χροιά. Πρώτα απ' όλα αποβλέπει στον εξαγνισμό της κοινωνικής ομάδας από την ευθύνη του αίματος που θα χυθεί.
Έπειτα, η βίαιη αποπομπή στο θάνατο ενός ανάξιου και καταραμένου μέλους της ομάδας μπορεί να θεωρηθεί πράξη ευσέβειας τόσο από μέρους της συγκεκριμένης ομάδας όσο και από την πλευρά τού καταδικασμένου ο οποίος εγκαταλείπεται στο έλεος των θείων δυνάμεων. Τελείως διαφορετική είναι η περίπτωση των κακούργων. Η εκτέλεσή τους οδηγεί σε θάνατο τελείως διαφορετικό από το θάνατο με κατακρημνισμό των ενόχων θρησκευτικού ή πολιτικού εγκλήματος. Ο αποτυμπανιζόμενος εκτίθεται στη δημόσια θέα σαν αντικείμενο αποστροφής και χλευασμού, το οποίο πρέπει να υποφέρει με κάθε τρόπο.
Αποτελεί συνάμα και ένα μέσο εκφοβισμού: Η αγωνία είναι πιο παραδειγματική από ένα πτώμα.
Πηγή: arxaia-ellinika.blogspot.gr