Έχουμε χάσει τον ύπνο μας για τα καλά. Οι γιατροί στα εξωτερικά κυρίως ιατρεία έχουν απελπιστεί να βλέπουν κρούσματα κρίσεων πανικού και περιστατικά που σχετίζονται με τις σωματικές συνέπειες του υπέρμετρου άγχους. Πονοκέφαλοι, πόνοι στα έντερα και στο στομάχι, δερματικά εξανθήματα, σεξουαλικές δυσλειτουργίες, ταχυπαλμίες χωρίς παθολογική αιτιολογία, αλλά με ξεκάθαρη ψυχολογική, αποτελούν πια μια καθημερινότητα και για τους Κρητικούς, που κολυμπούν εδώ και χρόνια πια στα φουρτουνιασμένα πελάγη της ύφεσης, του εκλεπτυσμένου τρόπου να περιγράφεις όλα εκείνα που έχουν μεταλλάξει τη ζωή, τον εαυτό, την ψυχολογία και το σώμα μας με τρόπο που τείνει πια να παγιωθεί.
Αυτό που έμοιαζε ως κάτι παροδικό τείνει να γίνει πλέον η νέα καθημερινότητά μας, όπως διαπιστώνουν καθημερινά γιατροί και ψυχολόγοι, αλλά και οι στατιστικές.
Οι απώλειες
Έχουμε ξεχάσει τι θα πει απόλαυση μικρών αλλά τόσο ουσιαστικών πραγμάτων που έκαναν τη διαφορά στη ζωή μας. Και αν ως τα πρότινος ζούσαμε με ένα ρολόι στο χέρι, τώρα το έχουμε αναγορεύσει στον απόλυτο ρυθμιστή της ξέφρενης κούρσας για την επιβίωση στην εποχή όπου τίποτα πια δεν είναι αυτονόητο και όλα υπαγορεύονται από την κρίση. «Το άγχος είναι η γενεσιουργός αιτία αυτών των καταστάσεων», όπως μας εξήγησε ο κλινικός ψυχολόγος κ. Νίκος Παπανικολάου, «και όσο παραμένει τόσο πιο υπαρκτός είναι ο κίνδυνος να χτυπήσει τον ψυχικό κόσμο δημιουργώντας φαινόμενα κατάθλιψης».
Κάτι το οποίο γνωρίζουμε ή φοβόμαστε, βλέποντας όλο και περισσότερα θλιμμένα, θυμωμένα ή απογοητευμένα πρόσωπα γύρω μας και αναγνωρίζοντας πολλοί από εμάς σε αρκετά σωματικά προβλήματα την ύπαρξη των ψυχοσωματικών.
Είμαστε θυμωμένοι
Η ρίζα του κακού, το υπόβαθρο αυτής της κατάστασης, δεν είναι άλλο από το θυμό, όπως μας εξήγησε ο γνωστός ψυχολόγος. «Είμαστε όλοι θυμωμένοι με όλους και με όλα. Και όχι με αυτούς που πρέπει. Όταν υπάρχει θυμός για μεγάλο χρονικό διάστημα και βγαίνει σε λάθος τόπο και με λάθος "θύματα", τότε έχουμε μικρές εκρήξεις. Ο καταπιεσμένος θυμός μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό υπόστρωμα για ψυχοσωματικά», σημείωσε ο κ. Παπανικολάου. Το μεγαλύτερο πρόβλημα και αυτό στο οποίο εστιάζουν οι ειδικοί είναι ότι αυτή η κατάσταση τείνει πλέον να παγιωθεί. Το άγχος σε τόσο μεγάλο βάθος χρόνου δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη γιγάντωση των προβλημάτων, κάτι που φαίνεται τόσο εμπειρικά από τον καθένα μας, είτε μέσω του ίδιου του εαυτού του, είτε κοιτώντας απλά το μικρόκοσμό του, είτε με τη γλώσσα της στατιστικής.
Κατάθλιψη
«Όταν μέχρι το 2012 μιλούσαμε για ποσοστά κατάθλιψης που έφταναν στο 9% και το 2013 έχουν φτάσει στο 12%, τότε μπορούμε να καταλάβουμε το μέγεθος του προβλήματος. Αν δεχτούμε ότι η αύξηση των ποσοστών κατάθλιψης συμβαδίζει με την αύξηση των ψυχοσωματικών, τότε μιλάμε για τριπλάσια ποσοστά». Είναι ενδεικτικό αυτό που μας ανέφερε ο κ. Παπανικολάου, ότι «προ κρίσης το 1/3 των ασθενών που επισκέπτονταν τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων είχαν ψυχοσωματικά προβλήματα και τώρα το ποσοστό αυτό έχει διπλασιαστεί..». Όλοι μας λίγο-πολύ έχουμε βιώσει, σε διαφορετικές βεβαίως διαβαθμίσεις, τέτοιου είδους προβλήματα. Από απλές ενοχλήσεις μέχρι πιο επίμονες καταστάσεις. Πρώτιστα στο γαστρο-οισοφαγικό σωλήνα, στομάχι και έντερα. "Καούρες", πρηξίματα, φουσκώματα, ακόμα και έλκη. Πονοκέφαλοι, κρίσεις πανικού, ατονίες και αδυναμίες και βεβαίως αυτό που τείνει να αναδειχτεί σε μείζον ζήτημα του καιρού μας, προβλήματα στο σεξ.
Το σεξ
Ενδεικτικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου, υπάρχει αύξηση της στυτικής δυσλειτουργίας, που, όσο και αν μοιάζει παράδοξο, βιώνεται πιο έντονα σε "καλές" λεγόμενες περιοχές, όπου είναι πιο έντονη η διαφοροποίηση του τότε, προ κρίσης, με το σήμερα. Το τελευταίο διάστημα έχει πολλαπλασιαστεί η εμφάνιση ψυχογενούς στυτικής δυσλειτουργίας, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, ο οποίος έδωσε και μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα διάσταση του όλου προβλήματος, η οποία αφορά στις μικρές κοινωνίες, όπως οι δικές μας.
Σε "μεγάλα χωριά", όπως όχι άδικα θα μπορούσε κανείς να περιγράψει ακόμα και το Ηράκλειο, το να μιλήσεις σε κάποιον, ακόμα και σε φίλο, πόσω μάλλον στο σύντροφό σου, για το πρόβλημα μοιάζει δύσκολο, αν όχι αδύνατον. Παρά το γεγονός ότι το τελευταίο διάστημα, ακόμα και εδώ, έχει αρχίσει να απενοχοποιείται η ψυχαναλυτική διαδικασία ως μέσο αντιμετώπισης παρόμοιων προβλημάτων. Στην πλειονότητα όμως των περιπτώσεων, το "τείχος της σιωπής" έχει σαν αποτέλεσμα να επιλέγεται η λύση των ημίμετρων, η οποία το μόνο που κάνει είναι να χειροτερεύει τελικά την κατάσταση. Σοβαρές είναι όμως οι συνέπειες όλης αυτής της μακροχρόνιας, αν όχι παγιωμένης, πλέον κατάστασης και σε άλλα επίπεδα.
Όσο κι αν κοιμόμαστε, δεν ξεκουραζόμαστε
Οι παλιές καλές εποχές που ο ύπνος ακόμα και στα επίπεδα μιας αγχώδους καθημερινότητας, όπως την ορίζαμε τότε, ήταν μια απόλαυση και μια διαδικασία ξεκούρασης, αν όχι αυτοκάθαρσης του μυαλού, έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Ο ύπνος πια είναι από λίγος, με τις αϋπνίες στην πρώτη γραμμή, έως κακής ποιότητας για τους περισσότερους από εμάς. Άρα, όσο και αν κοιμόμαστε, ουσιαστικά δεν ξεκουραζόμαστε. Είναι ενδεικτικό, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, ότι ο ύπνος αποτελεί ένα από τα διαγνωστικά κριτήρια κατάθλιψης. Το πρόβλημα εστιάζεται κυρίως στην αϋπνία. Είτε την πρωτοπαθή, όπου ο αγχωμένος άνθρωπος δεν μπορεί να κοιμηθεί, είτε ως δευτεροπαθής, με συνεχή ξυπνήματα στην καρδιά της νύχτας.
Τα στάδια
Ο ύπνος, σύμφωνα με το γνωστό ψυχολόγο, χαρακτηρίζεται από στάδια, τα πρώτα από τα οποία ξεκινούν από το γνωστό "λαγοκοίμισμα", όπου ακούμε, έχουμε συναίσθηση του περιβάλλοντος και προετοιμαζόμαστε για τον ύπνο, και κορυφώνονται στο λεγόμενο στάδιο REM (Rapid Eye Movement), όπου τα μάτια κουνιούνται γρήγορα μέσα από τα κλειστά βλέφαρα, ορίζοντας το βαθύ λεγόμενο ύπνο και βεβαίως τα όνειρα.
Ο ύπνος αυτός αποκαλείται και "παράδοξος", καθότι, αν και ο πλέον ήσυχος, είναι ο πιο... κουραστικός. Σε αυτή τη φάση, που επαναλαμβάνεται αρκετές φορές μέσα στη νύχτα, έχουμε αύξηση της θερμοκρασίας, ταχυπαλμία και βεβαίως κίνηση των ματιών. Ο ύπνος REM διαρκεί στο ξεκίνημά του μόλις 5 λεπτά και όσο προχωράμε ως το πρωί αυξάνεται σε διάρκεια μέχρι και 20 λεπτά. Για το λόγο αυτό τα πρωινά όνειρα είναι και πιο έντονα, ενώ, χάρη σε αυτή την επανάληψη του σταδίου REM, τα όνειρα που ενορχηστρώνει, σεναριογραφεί και "παίζει" το μυαλό με εμάς σε όλους τους ρόλους και φυσικά του πρωταγωνιστή, στη βάση βιωμάτων και μνημών, μπορούν να συνεχίζονται.
Η μείωση του ύπνου REM σημαίνει λιγότερη ξεκούραση, ενώ η αίσθηση που έχουν πολλοί όταν ξυπνούν από τον ύπνο τους μέσα στη νύχτα, ότι έχουν κρίση πανικού, οφείλεται απλά στο ότι διακόπηκε ο ύπνος REM την ώρα που οι παλμοί της καρδιάς είναι έντονοι και ο αγχωμένος που ξύπνησε λουσμένος στον ιδρώτα ασχολείται όχι με το ξύπνημα αλλά με το χτυποκάρδι του. Νιώθοντας άγχος ακόμα και για αυτό.
Εξαρτημένοι από ουσίες
Μια από τις πιο σημαντικές συνέπειες του άγχους και των όσων σχετίζονται με την κρίση και την επίδραση στην υγεία μας είναι ο αλκοολισμός και η γενικότερη εξάρτηση από ουσίες. Η αύξηση αλκοόλ και ψυχότροπων ουσιών είναι πλέον μια πραγματικότητα που επιβεβαιώνεται και από έρευνες. Πόσω μάλλον από την καθημερινή εμπειρία. Σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, η αύξηση της ανεργίας κατά 4% οδηγεί σε αύξηση κατά 28% σε αλκοόλ και ψυχοτροπικές ουσίες. Αν σκεφτούμε πόσες φορές το τελευταίο διάστημα έχει καταγραφεί αύξηση κατά 4% της ανεργίας, μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος.
Υπάρχει όμως διαφοροποίηση και όσον αφορά στα φύλα, καθώς οι άντρες φαίνεται ότι είναι πιο επιρρεπείς σε ακραίες αντιδράσεις, χρήση ή κατάχρηση ουσιών, σε αντίθεση με τις γυναίκες.
Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι γυναίκες μπαίνουν πιο εύκολα στη διαδικασία να εκφράσουν συναίσθημα και άρα να διαχειρίζονται καταστάσεις με πιο ορθόδοξους και λογικούς τρόπους. Όσον αφορά στις ηλικίες, φαίνεται ότι η κατάθλιψη παρουσιάζει μεγαλύτερη συχνότητα στους πιο μεγάλους σε σχέση με τα ψυχοσωματικά, τα οποία αφορούν στους μικρότερους ηλικιακά.
Επαγγελματίες του άγχους
Υπάρχει όμως διαφοροποίηση και σε σχέση με τα επαγγέλματα, κυρίως με εκείνα που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα των γιατρών, όπως εξήγησε ο γνωστός ψυχολόγος, τονίζοντας ότι αυτό έχει να κάνει περισσότερο με τις αλλαγές που έχουν συμβεί στο επάγγελμα με τη νέα τάξη πραγμάτων. Σε κορυφαίες θέσεις στη λίστα βρίσκονται επίσης οι εκπαιδευτικοί και οι γιατροί. Αξιοσημείωτο είναι πάντως και το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, οι γιατροί που ήταν από τους πιο δύσκολους στην απόφαση να επισκεφθούν έναν ψυχολόγο για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους έχουν γίνει πλέον πιο δεκτικοί.
Του Σταύρου Μουντουφάρη ΝΕΑ ΚΡΗΤΗ