Οι άνθρωποι θυμώνουν για κάθε είδους λόγους, από τους ασήμαντους (κάποιος με κόβει στον αυτοκινητόδρομο) έως τους πραγματικά σοβαρούς (οι άνθρωποι συνεχίζουν να πεθαίνουν στη Συρία και κανείς δεν κάνει τίποτα γι 'αυτό). Αλλά, κυρίως, ο θυμός προκύπτει για ασήμαντους λόγους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση έχει ένα τμήμα του ιστότοπού της αφιερωμένο στη διαχείριση του θυμού. Είναι ενδιαφέρον θέμα σαν μια από τις παλαιότερες πραγματείες του θέματος, που γράφτηκε από τον Στωικό φιλόσοφο Λούκιους Σενέκα τον πρώτο αιώνα μ.Χ.
Ο Σενέκας πίστευε ότι ο θυμός είναι μια προσωρινή τρέλα και ότι ακόμη και όταν δικαιολογείται, δεν πρέπει ποτέ να ενεργούμε βάσει αυτού γιατί, παρόλο που «άλλες κακίες επηρεάζουν την κρίση μας, ο θυμός επηρεάζει τη λογική μας: άλλοι έρχονται σε ήπιες επιθέσεις και μεγαλώνουν απαρατήρητοι, αλλά τα μυαλά των ανδρών βυθίζονται απότομα σε θυμό. ... Η έντασή του δεν ρυθμίζεται με κανέναν τρόπο από την προέλευσή του: γιατί ανεβαίνει στα μεγαλύτερα ύψη από τις πιο ασήμαντες αρχές".
Το τέλειο σύγχρονο περιβάλλον για τη διαχείριση του θυμού είναι το Διαδίκτυο. Εάν έχετε λογαριασμό στο Twitter ή στο Facebook, ή γράψετε, ή διαβάσετε ή σχολιάσετε ένα blog, ο θυμός ανεβαίνει σε νέα ύψη (ή χαμηλά, ανάλογα με την άποψή σας) από τον τρέχοντα πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Donald Trump.
Γράφω κι εγώ αρκετά σε διαδικτυακά φόρουμ. Είναι μέρος της δουλειάς μου ως εκπαιδευτικός, καθώς και, νομίζω, το καθήκον μου ως μέλος της ανθρώπινης κοινωνίας. Οι συζητήσεις που έχω με ανθρώπους από όλο τον κόσμο τείνουν να είναι εγκάρδιες και αμοιβαία διδακτικές, αλλά περιστασιακά γίνονται δυσάρεστες.
Ένας εξέχων συγγραφέας που πρόσφατα διαφωνούσε μαζί μου για ένα τεχνικό ζήτημα γρήγορα με χαρακτήρισε ως μέλος ενός «τμήματος από μαλάκες». Ωχ! Πώς είναι δυνατόν να μην προσβληθείτε από κάτι τέτοιο,ειδικά όταν δεν προέρχεται από ανώνυμο τρολ, αλλά από διάσημο τύπο με περισσότερους από 200.000 ακόλουθους;
Εφαρμόζοντας τις συμβουλές ενός άλλου Στωικού φιλόσοφου, του επικατέτου του σκλάβου-δεύτερου δάσκαλου του 2ου αιώνα, ο οποίος προειδοποίησε τους μαθητές του με αυτόν τον τρόπο: «Θυμηθείτε ότι εμείς βασανίζουμε, εμείς βάζουμε δυσκολίες στον εαυτό μας - δηλαδή, το κάνουν οι απόψεις μας. Τι, για παράδειγμα, σημαίνει να προσβάλλεται; Σταθείτε δίπλα σε έναν βράχο και προσβάλλετε τον και τι έχετε καταφέρει; Αν κάποιος ανταποκριθεί στην προσβολή σαν πέτρα, τι έχει κερδίσει ο κακοποιός με την επινόησή του;»
Πράγματι. Φυσικά, για να αναπτύξω τη στάση ενός βράχου απέναντι στις προσβολές χρειάζεται χρόνος και πρακτική, αλλά το βελτιώνω. Τι έκανα λοιπόν ως απάντηση στο προαναφερθέν; Να συμπεριφερθώ σαν βράχος. Απλώς το αγνόησα, εστιάζοντας την ενέργειά μου αντί να απαντήσω σε γνήσιες ερωτήσεις άλλων, κάνοντας το καλύτερο δυνατό για να τους εμπλέξω σε εποικοδομητικές συνομιλίες. Ως αποτέλεσμα, ο διακεκριμένος συγγραφέας, μου λένε, ήταν γεμάτος οργή, ενώ εγώ διατήρησα την ηρεμία μου.
Τώρα, ορισμένοι λένε ότι ο θυμός είναι η σωστή απάντηση σε ορισμένες περιστάσεις, ως αντίδραση στην αδικία, για παράδειγμα, και ότι - με μέτρο - μπορεί να είναι μια κινητήρια δύναμη για δράση. Αλλά ο Σενέκας θα απαντούσε ότι το να μιλάμε για μέτριο θυμό είναι σαν να μιλάμε για ιπτάμενα γουρούνια: απλά δεν υπάρχει κάτι τέτοιο στο Σύμπαν. Όσον αφορά τα κίνητρα, η στωική άποψη είναι ότι μας οδηγεί στη δράση με θετικά συναισθήματα, όπως η αίσθηση αγανάκτησης μπροστά σε μια αδικία ή την επιθυμία να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο για όλους. Ο θυμός απλά δεν είναι απαραίτητος, και στην πραγματικότητα συνήθως παρεμποδίζει.
Η φιλόσοφος Μάρθα Νούσμπαμ έδωσε ένα διάσημο σύγχρονο παράδειγμα στο δοκίμιό της Aeon για τον Νέλσον Μαντέλα. Όπως λέει η ιστορία, όταν ο Μαντέλα στάλθηκε στη φυλακή - για 27 χρόνια - από την κυβέρνηση του Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής, ήταν πολύ, πολύ θυμωμένος. Και για καλούς λόγους: όχι μόνο έγινε μια σοβαρή αδικία εναντίον του προσωπικά, αλλά και κατά του λαού του γενικότερα. Ωστόσο, κάποια στιγμή ο Μαντέλα συνειδητοποίησε ότι η καλλιέργεια του θυμού του και η επιμονή να θεωρήσει τους πολιτικούς αντιπάλους του ως υπο-ανθρώπινα τέρατα, δεν θα οδηγούσε πουθενά. Έπρεπε να ξεπεράσει αυτό το καταστρεπτικό συναίσθημα, να φτάσει στην άλλη πλευρά, να χτίσει εμπιστοσύνη, αν όχι φιλία. Φίλησε με τη δική του φρουρά, και τελικά το στοίχημά του απέδωσε: ήταν σε θέση να επιβλέπει μία από αυτές τις ειρηνικές μεταβάσεις σε μια καλύτερη κοινωνία που δυστυχώς είναι πολύ σπάνια στην ιστορία.
Είναι ενδιαφέρον ότι μια από τις βασικές στιγμές της μεταμόρφωσής του ήρθε όταν ένας φυλακισμένος μετέφερε λαθραία και κυκλοφόρησε μεταξύ των κρατουμένων ένα αντίγραφο ενός βιβλίου από έναν ακόμη Στωικό φιλόσοφο: τους Διαλογισμούς του Μάρκου Αυρήλιου. Ο Μάρκος πίστευε ότι αν οι άνθρωποι κάνουν λάθος, αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να τους «διδάξετε και να τους δείξετε χωρίς να είστε θυμωμένοι». Αυτό ακριβώς έκανε ο Μαντέλα τόσο αποτελεσματικά.
Ορίστε λοιπόν ο σύγχρονος οδηγός μου για τη διαχείριση του θυμού, εμπνευσμένος από τις συμβουλές του Σενέκα:
Συμμετέχετε στον προληπτικό διαλογισμό: σκεφτείτε ποιες καταστάσεις προκαλούν τον θυμό σας και αποφασίστε εκ των προτέρων πώς να τις αντιμετωπίσετε.
Ελέγξτε τον θυμό μόλις αισθανθείτε τα συμπτώματά του. Μην περιμένετε, διαφορετικά θα ξεφύγει από τον έλεγχο.
Συνεργαστείτε με γαλήνια άτομα, όσο το δυνατόν περισσότερο. Αποφύγετε ευερέθιστους ή θυμωμένους. Οι διαθέσεις είναι μολυσματικές.
Παίξτε ένα μουσικό όργανο, ή ασχοληθείτε σκόπιμα με οποιαδήποτε δραστηριότητα χαλαρώνει το μυαλό σας. Ένα χαλαρό μυαλό δεν θυμώνει.
Αναζητήστε περιβάλλοντα με ευχάριστα, όχι ερεθιστικά, χρώματα. Ο χειρισμός των εξωτερικών περιστάσεων επηρεάζει πραγματικά τις διαθέσεις μας.
Μην συμμετέχετε σε συζητήσεις όταν είστε κουρασμένοι, θα είστε πιο επιρρεπείς σε ερεθισμό, ο οποίος στη συνέχεια μπορεί να κλιμακωθεί σε θυμό.
Μην ξεκινάτε συζητήσεις όταν διψάτε ή πεινάτε, για τον ίδιο λόγο.
Αναπτύξτε το χιούμορ που υποτιμάτε, το κύριο όπλο μας ενάντια στην απρόβλεπτη θέση του Σύμπαντος και την προβλέψιμη κακία ορισμένων από τους συνανθρώπους μας.
Εξασκηθείτε στη γνωστική απόσταση - αυτό που ο Σενέκας αποκαλεί "καθυστέρηση" της απάντησής σας - πηγαίνοντας για μια βόλτα ή αποσυρθείτε στο μπάνιο, οτιδήποτε θα σας επιτρέψει να αναπνεύσετε από μια τεταμένη κατάσταση.
Αλλάξτε το σώμα σας για να αλλάξετε γνώμη: επιβραδύνετε σκόπιμα τα βήματά σας, χαμηλώστε τον τόνο της φωνής σας, επιβάλλετε στο σώμα σας τη συμπεριφορά ενός ήρεμου ατόμου.
Πάνω απ 'όλα, να είστε φιλανθρωπικοί προς τους άλλους ως πορεία προς την καλή ζωή. Η συμβουλή του Σενέκα για τον θυμό έχει αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου, και όλοι θα πρέπει να το προσέξουμε.
Σχετικά με τον συγγραφέα Ο Massimo Pigliucci είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο City College και στο Μεταπτυχιακό Κέντρο του City University της Νέας Υόρκης. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι How to Be a Stoic: Ancient Wisdom for Modern Living (2017). Ζει στη Νέα Υόρκη.