Ο σύγχρονος ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά που μας χωρίζει από τους μεγάλους συγγενείς μας. Όταν εμφανίστηκε στους απομακρυσμένους προγόνους μας, μας επέτρεψε να αποκτήσουμε αυτογνωσία, να ασχοληθούμε με αφηρημένες έννοιες, να χρησιμοποιήσουμε τη γνώση για να χειριστούμε το περιβάλλον μας και να χρησιμοποιήσουμε γλώσσα πλούσια σε πληροφορίες για επικοινωνία.
Ωστόσο, φαίνεται ότι η μοναδική δομή του εγκεφάλου μας μπορεί να έχει φτάσει στη σκηνή πολύ αργότερα από ό, τι πιστεύαμε προηγουμένως, πιθανότατα πριν από 1,5 εκατομμύριο χρόνια. Αυτό υποδηλώνει ότι πολλά είδη Homo στο οικογενειακό μας δέντρο, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου κύματος που έφυγε από την Αφρική, περπατούσαν με έναν εκπληκτικά εγκέφαλο που μοιάζει με πίθηκο.
Όπως αναφέρεται στο περιοδικό Science , οι ανθρωπολόγοι με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης (UZH) στην Ελβετία πραγματοποίησαν υπολογιστική τομογραφία για να εξετάσουν τα κρανία των απολιθωμάτων Homo που ζούσαν στην Αφρική, τη Γεωργία και τη Νοτιοανατολική Ασία πριν από 1 έως 2 εκατομμύρια χρόνια.
Η νέα μελέτη θέτει σε αμφισβήτηση την εδραιωμένη εδώ και χρόνια θεωρία ότι εξαρχής οι πρώτοι Homo είχαν ανθρώπινη και σύγχρονη εγκεφαλική οργάνωση, αντιτείνοντας ότι η εξελικτική ιστορία του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι μάλλον πιο πολύπλοκη από ό,τι είχε θεωρηθεί μέχρι σήμερα.
Ο σημερινός ανθρώπινος εγκέφαλος είναι όχι μόνο μεγαλύτερος αλλά δομικά διαφορετικός από εκείνον των στενότερων συγγενών μας, των μεγάλων πιθήκων, ιδίως στις περιοχές του μετωπιαίου λοβού που εμπλέκονται στις διάφορες γνωστικές-νοητικές ικανότητες, τη γλώσσα, το χειρισμό εργαλείων κ.α
Το πότε ακριβώς αυτές οι διαφορές αναδύθηκαν στον ανθρώπινο εγκέφαλο, αποτελεί το επίμαχο σημείο. Η απάντηση δεν είναι εύκολη, επειδή ο εγκεφαλικός ιστός σχεδόν ποτέ δεν απολιθώνεται, συνεπώς εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν μόνο έμμεσα, από το σχήμα και τις δομές που έχουν αποτυπωθεί πάνω στην εσωτερική επιφάνεια των λιγοστών απολιθωμένων κρανίων που έχουν ανακαλυφθεί.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής την ανθρωπολόγο Μαρτσία Πόνσε ντε Λεόν του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, έκαναν -με τη βοήθεια της υπολογιστικής τομογραφίας και άλλων σύγχρονων απεικονιστικών τεχνικών- συγκριτική διαχρονική ανάλυση 39 τέτοιων κρανίων από τη Γεωργία, την Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία, ηλικίας δύο εκατομμυρίων έως 70.000 ετών, καθώς επίσης 110 σύγχρονων ανθρώπινων κρανίων και σχεδόν 200 κρανίων μεγάλων πιθήκων
Έτσι, συμπέραναν ότι οι δομικές καινοτομίες στον ανθρώπινο εγκέφαλο, οι οποίες πιστεύεται ότι επέτρεψαν την ανάπτυξη εξελιγμένων συμπεριφορών και δεξιοτήτων, εμφανίστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια αργότερα του αναμενομένου στην εξελικτική πορεία του γένους Homo, περίπου πριν 1,5 έως 1,7 εκατομμύρια χρόνια, και πάντως δεν υπήρχαν όταν οι «όρθιοι» πρόγονοι μας ξεκίνησαν τις πρώτες μεταναστεύσεις τους από την Αφρική προς άλλες ηπείρους.
«Οι πρώιμοι πληθυσμοί του γένους μας Homo είχαν αρκετά πρωτόγονους πιθηκοειδείς εγκεφάλους, όπως οι πρόγονοι μας, οι Αυστραλοπίθηκοι», δήλωσε η Λεόν.
Τα αρχαιότερα απολιθώματα του γένους Ηomo έχουν βρεθεί στην Αιθιοπία και χρονολογούνται προ 2,8 εκατ. ετών, αλλά χωρίς να διατηρείται το εσωτερικό του κρανίου. Παρόμοια έλλειψη υπάρχει και για τα απολιθώματα έως πριν 1,8 εκατ. χρόνια. Αυτό το κενό του ενός εκατομμυρίου ετών συσκοτίζει την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Τα αρχαιότερα καλοδιατηρημένα κρανία Homo erectus βρέθηκαν στο Ντμάνισι της Γεωργίας και είναι ηλικίας περίπου 1,8 εκατ. ετών. Αυτά τα κρανία, σύμφωνα με τη νέα έρευνα, φαίνεται να περιέκλειαν ένα πρωτόγονο εγκέφαλο παρόμοιο με των Αυστραλοπιθήκων, χωρίς πάντως αυτό να εμποδίσει τον «όρθιο» άνθρωπο να τολμήσει τη μαζική έξοδό του από την Αφρική, τη δημιουργία διαφόρων εργαλείων, την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων κ.α.
Οι άνθρωποι του Ντμάνισι θεωρούνται ανάμεσα στους πρώτους Homo erectus που μετανάστευσαν από τη «μαύρη» ήπειρο.
Άλλοι πάντως επιστήμονες διαφωνούν με αυτή την ερμηνεία και περιμένουν περισσότερα στοιχεία για να πεισθούν. Πολλοί παλαιοανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά στον εγκέφαλο του γένους Homo αναδύθηκαν την ίδια περίπου εποχή που ο Homo εξελίχθηκε από το γένος των Αυστραλοπιθήκων, όπως ήταν η γνωστή «Λούσι», πριν περίπου 2,5 έως 2,8 δισεκατομμύρια χρόνια.
Αντιτείνουν επίσης ότι τα αρχαιότερα λίθινα εργαλεία έχουν ηλικία τουλάχιστον 3,3 εκατομμυρίων ετών, πολύ πριν την εμφάνιση του γένους Homo.