Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι ανισορροπίες και οι κίνδυνοι που διαπερνούν την παγκόσμια οικονομία επιδεινώθηκαν από λάθη πολιτικής. Επομένως, αντί να αντιμετωπίσουν τα διαρθρωτικά προβλήματα που αποκάλυψε η οικονομική κατάρρευση και η ύφεση που ακολούθησε, οι κυβερνήσεις κλωτσούσαν ως επί το πλείστον το κονσερβοκούτι, δημιουργώντας σημαντικούς κινδύνους που έκαναν μια άλλη κρίση αναπόφευκτη. Και τώρα που έχει φτάσει, οι κίνδυνοι αυξάνονται ακόμη περισσότερο.
Δυστυχώς, ακόμη και αν η Μεγάλη Ύφεση οδηγήσει σε μια φτωχή ανάκαμψη σε σχήμα U φέτος, μια « Μεγαλύτερη Κατάθλιψη » σε σχήμα L θα ακολουθήσει αργότερα αυτήν τη δεκαετία, λόγω δέκα δυσοίωνων και επικίνδυνων τάσεων.
Η πρώτη τάση αφορά τα ελλείμματα και τους συναφείς κινδύνους τους: Χρέη και αθετήσεις υποχρεώσεων . Η πολιτική απάντηση στην κρίση COVID-19 συνεπάγεται μια τεράστια αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων - κατά τάξη του 10% του ΑΕΠ ή περισσότερο - σε μια εποχή που τα επίπεδα δημόσιου χρέους σε πολλές χώρες ήταν ήδη υψηλά, αν όχι μη βιώσιμα. Ακόμη χειρότερα, η απώλεια εισοδήματος για πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις σημαίνει ότι τα επίπεδα χρέους του ιδιωτικού τομέα θα καταστούν επίσης μη βιώσιμα, οδηγώντας ενδεχομένως σε μαζικές χρεοκοπίες. Μαζί με τα αυξανόμενα επίπεδα δημόσιου χρέους, αυτό εξασφαλίζει μια πιο αναιμική ανάκαμψη από εκείνη που ακολούθησε τη Μεγάλη Ύφεση πριν από μια δεκαετία.
Ένας δεύτερος παράγοντας είναι η δημογραφική ωρολογιακή βόμβα στις προηγμένες οικονομίες. Η κρίση του COVID-19 δείχνει ότι πολύ περισσότερες δημόσιες δαπάνες πρέπει να διατεθούν σε συστήματα υγείας και ότι η καθολική υγειονομική περίθαλψη και άλλα σχετικά δημόσια αγαθά είναι ανάγκη, όχι πολυτέλεια. Ωστόσο, επειδή οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες έχουν γηράσκουσες κοινωνίες, η χρηματοδότηση τέτοιων δαπανών στο μέλλον θα κάνει τα έμμεσα χρέη από τα σημερινά μη χρηματοδοτούμενα συστήματα υγείας και κοινωνικής ασφάλισης ακόμη μεγαλύτερα.
Ένα τρίτο ζήτημα είναι ο αυξανόμενος κίνδυνος αποπληθωρισμού. Εκτός από την πρόκληση βαθιάς ύφεσης, η κρίση δημιουργεί επίσης μια τεράστια έλλειψη αγαθών (μη χρησιμοποιημένα μηχανήματα και χωρητικότητα) και αγορές εργασίας (μαζική ανεργία), καθώς επίσης οδηγώντας σε πτώση των τιμών σε προϊόντα όπως το πετρέλαιο και τα βιομηχανικά μέταλλα. Αυτό καθιστά πιθανό τον αποπληθωρισμό του χρέους, αυξάνοντας τον κίνδυνο αφερεγγυότητας.
Ένας τέταρτος (σχετικός) παράγοντας θα είναι η υποτίμηση του νομίσματος.
Καθώς οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να καταπολεμήσουν τον αποπληθωρισμό και να αποτρέψουν τον κίνδυνο αύξησης των επιτοκίων (μετά τη μαζική συσσώρευση χρέους), οι νομισματικές πολιτικές θα γίνουν ακόμη πιο αντισυμβατικές και εκτεταμένες. Βραχυπρόθεσμα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να προβούν σε δημοσιονομικά ελλείμματα με κέρδη για να αποφύγουν την κατάθλιψη και τον αποπληθωρισμό. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι μόνιμες αρνητικές διαταραχές του εφοδιασμού από την επιταχυνόμενη απο-παγκοσμιοποίηση και τον ανανεωμένο προστατευτισμό θα καταστήσουν αναπόφευκτο τον στασιμότητα.
Καθώς οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να καταπολεμήσουν τον αποπληθωρισμό και να αποτρέψουν τον κίνδυνο αύξησης των επιτοκίων (μετά τη μαζική συσσώρευση χρέους), οι νομισματικές πολιτικές θα γίνουν ακόμη πιο αντισυμβατικές και εκτεταμένες. Βραχυπρόθεσμα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να προβούν σε δημοσιονομικά ελλείμματα με κέρδη για να αποφύγουν την κατάθλιψη και τον αποπληθωρισμό. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι μόνιμες αρνητικές διαταραχές του εφοδιασμού από την επιταχυνόμενη απο-παγκοσμιοποίηση και τον ανανεωμένο προστατευτισμό θα καταστήσουν αναπόφευκτο τον στασιμότητα.
Ένα πέμπτο ζήτημα είναι η ευρύτερη ψηφιακή αναστάτωση της οικονομίας. Με εκατομμύρια ανθρώπους να χάνουν τις δουλειές τους ή να εργάζονται και να κερδίζουν λιγότερα, τα κενά εισοδήματος και πλούτου της οικονομίας του 21ου αιώνα θα διευρυνθούν περαιτέρω. Προκειμένου να προφυλαχθούν από μελλοντικά σοκ αλυσίδας εφοδιασμού, εταιρείες σε προηγμένες οικονομίες θα επανατοποθετήσουν την παραγωγή από περιοχές χαμηλού κόστους σε εγχώριες αγορές υψηλότερου κόστους. Αλλά αντί να βοηθά τους εργαζόμενους στο σπίτι, αυτή η τάση θα επιταχύνει τον ρυθμό της αυτοματοποίησης, ασκώντας πτωτική πίεση στους μισθούς και θα εξαλείψει περαιτέρω τις φλόγες του λαϊκισμού, του εθνικισμού και της ξενοφοβίας.
Αυτό δείχνει τον έκτο σημαντικό παράγοντα: την απο-παγκοσμιοποίηση. Η πανδημία επιταχύνει τις τάσεις προς το βαλκανισμό και τον κατακερματισμό που είχαν ήδη ξεκινήσει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα θα αποσυνδεθούν γρηγορότερα και οι περισσότερες χώρες θα ανταποκριθούν υιοθετώντας ακόμη περισσότερες προστατευτικές πολιτικές για την προστασία των οικιακών επιχειρήσεων και των εργαζομένων από παγκόσμιες διαταραχές. Ο μετα-πανδημικός κόσμος θα χαρακτηρίζεται από αυστηρότερους περιορισμούς στην κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων, εργασίας, τεχνολογίας, δεδομένων και πληροφοριών. Αυτό συμβαίνει ήδη στον τομέα των φαρμακευτικών προϊόντων, του ιατρικού εξοπλισμού και των τροφίμων, όπου οι κυβερνήσεις επιβάλλουν περιορισμούς στις εξαγωγές και άλλα προστατευτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Η αντίδραση ενάντια στη δημοκρατία θα ενισχύσει αυτήν την τάση. Οι λαϊκιστές ηγέτες επωφελούνται συχνά από την οικονομική αδυναμία, τη μαζική ανεργία και την αυξανόμενη ανισότητα. Υπό συνθήκες αυξημένης οικονομικής ανασφάλειας, θα υπάρξει ισχυρή ώθηση για αποδιοπομπαίο τράγο τους αλλοδαπούς για την κρίση. Οι εργαζόμενοι του μπλε γιακά και οι ευρείες ομάδες της μεσαίας τάξης θα γίνουν πιο ευαίσθητοι στη λαϊκιστική ρητορική, ιδίως στιςπροτάσεις για τον περιορισμό της μετανάστευσης και του εμπορίου.
Αυτό δείχνει έναν όγδοο παράγοντα: τη γεωστρατηγική αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Με την κυβέρνηση Τραμπ να καταβάλλει κάθε προσπάθεια να κατηγορήσει την Κίνα για την πανδημία, το καθεστώς του Κινέζου Προέδρου Xi Jinping θα διπλασιάσει τον ισχυρισμό του ότι οι ΗΠΑ συνωμοτούν για να αποτρέψουν την ειρηνική άνοδο της Κίνας. Η κινεζική-αμερικανική αποσύνδεση στο εμπόριο, την τεχνολογία, τις επενδύσεις, τα δεδομένα και τις νομισματικές ρυθμίσεις θα ενταθεί.
Το χειρότερο, αυτή η διπλωματική διάλυση θα θέσει το δρόμο για έναν νέο ψυχρό πόλεμο μεταξύ των ΗΠΑ και των αντιπάλων τους - όχι μόνο της Κίνας, αλλά και της Ρωσίας, του Ιράν και της Βόρειας Κορέας. Καθώς πλησιάζουν οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, υπάρχει κάθε λόγος να αναμένεται μια αύξηση στον παράνομο πόλεμο στον κυβερνοχώρο , που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε συμβατικές στρατιωτικές συγκρούσεις. Και επειδή η τεχνολογία είναι το βασικό όπλο στον αγώνα για τον έλεγχο των μελλοντικών βιομηχανιών και για την καταπολέμηση των πανδημιών, ο ιδιωτικός τομέας της τεχνολογίας των ΗΠΑ θα ενταχθεί ολοένα και περισσότερο στο εθνικό-βιομηχανικό-σύμπλεγμα ασφαλείας.
Ένας τελικός κίνδυνος που δεν μπορεί να αγνοηθεί είναι η περιβαλλοντική διαταραχή, η οποία, όπως έχει δείξει η κρίση COVID-19, μπορεί να προκαλέσει πολύ μεγαλύτερο οικονομικό χάος από μια χρηματοπιστωτική κρίση. Οι επαναλαμβανόμενες επιδημίες (HIV από τη δεκαετία του 1980, SARS το 2003, H1N1 το 2009, MERS το 2011, Ebola το 2014-16) είναι, όπως η αλλαγή του κλίματος, ουσιαστικά ανθρωπογενείς καταστροφές, που γεννιούνται από κακές προδιαγραφές υγείας και υγιεινής, η κατάχρηση φυσικών συστημάτων και την αυξανόμενη διασύνδεση ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Οι πανδημίες και τα πολλά νοσηρά συμπτώματα της κλιματικής αλλαγής θα γίνουν πιο συχνά, σοβαρά και δαπανηρά τα επόμενα χρόνια.
Αυτοί οι δέκα κίνδυνοι, που είχαν ήδη αρχίσει να είναι μεγάλοι πριν χτυπήσει το COVID-19, απειλούν τώρα να τροφοδοτήσουν μια τέλεια καταιγίδα που σαρώνει ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία σε μια δεκαετία απελπισίας. Μέχρι το 2030, η τεχνολογία και η πιο ικανή πολιτική ηγεσία ενδέχεται να είναι σε θέση να μειώσουν, να επιλύσουν ή να ελαχιστοποιήσουν πολλά από αυτά τα προβλήματα, δημιουργώντας μια πιο περιεκτική, συνεργατική και σταθερή διεθνή τάξη. Όμως, κάθε ευτυχισμένο τέλος προϋποθέτει ότι θα βρούμε έναν τρόπο να επιβιώσουμε από την επόμενη Μεγαλύτερη Κατάθλιψη.
Με πληροφορίες από το άρθρο του Nouriel Roubini μέσω του Project Syndicate
Ο Nouriel Roubini, καθηγητής Οικονομικών στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και πρόεδρος των Roubini Macro Associates , ήταν ανώτερος οικονομολόγος για διεθνή θέματα στο Συμβούλιο Οικονομικών Συμβούλων του Λευκού Οίκου κατά τη διάρκεια της διοίκησης του Clinton. Έχει εργαστεί για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Ο ιστότοπός του είναι NourielRoubini.com